Krzyż towarzyszył Polakom zarówno w najwznioślejszych, jak i najtrudniejszych dla całego narodu chwilach. Był symbolem nadziei, patriotyzmu, wolności i niepodległości. Jest w naszym kraju od wieków znakiem pamięci, męczeństwa, przelanej krwi. Krzyż odnajdujemy na pomnikach i postumentach postawionych ku czci bohaterów oraz ofiar wojen, totalitarnych reżimów, prześladowań i kaźni. O tym właśnie opowiada tom IV "Krzyża polskiego". Opowiada nie tylko obrazem mistrza Adama Bujaka, ale i szczególnie bogatym słowem wybitnego historyka i pisarza prof. Andrzeja Nowaka. "W 'Czerwonych makach na Monte Cassino' są słowa, które wyrażają nie tylko pobitewne emocje, ale niezwykle przenikliwą intuicję, wskazującą na związek między ofiarą i wolnością w historii. I na to, że w polskiej historii symbolem tego związku jest krzyż: Czy widzisz ten rząd białych krzyży? To Polak z honorem brał ślub. Idź naprzód - im dalej, im wyżej, Tym więcej ich znajdziesz u stóp.[...] Bo wolność krzyżami się mierzy - Historia ten jeden ma błąd. Im dalej, im wyżej, a może raczej: im głębiej próbujemy sięgnąć w tę historię, tym bardziej obecność Krzyża jako znaku walki o wolność, znaku walki o Polskę, jest w niej trudna do zaprzeczenia. Można się jednak od tej obecności odwrócić, można - mimo historii - ją zanegować, ale kosztem sensu tej historii, kosztem zaprzeczenia własnego w niej udziału. Można ją odrzucić - kosztem pamięci o tych - jak pisał Cyprian Kamil Norwid - których matki i siostry kochały, którzy padli konając na to, aby ci, co po ich śmierciach żyć będą, byli wyżsi i szczęśliwsi. My tę pamięć właśnie chcemy tutaj przywołać, w obrazie i w słowie, chcemy pójść jej śladem, w głąb historii polskiego Krzyża." Prof. Andrzej Nowak (ze wstępu do książki).

"Ojczyzna nasza to ziemia i groby.

Narody tracąc pamięć, tracą życie."

Znamienne te słowa umieszczone przy wejściu na Cmentarz Zasłużonych w Zakopanem najlepiej wyrażają intencje tego opracowania. Czas biegnie szybko, gojąc nawet najboleśniejsze rany, zaciera w pamięci minioną okrutną rzeczywistość wojenną. Aby następne pokolenie dorastało świadome zbrodni hitlerwskich, należy pewne fakty upamiętnić w formie notatek, wspomnień - dopóki żyją jeszcze naoczni świadkowie tamtych czasów. Budując pomniki, wmurowując tablice chronimy od zapomnienia tragiczną historię naszego miasta, a zarazem oddajemy hołd wszystkim tym, którzy zginęli wierni polskości i Ojczyźnie - za to, abyśmy mogli żyć wolni.