"Jeżeli zapomnę o nich, Ty Boże na niebie, Zapomnij o mnie" - słowa te jakże często przywoływano w kontekście Zbrodni Katyńskiej. Wymordowanie wiosną 1940 r. mocą decyzji najwyższych władz sowieckich 14,5 tysiąca polskich jeńców: oficerów i policjantów, więzionych w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie, przez pół wieku okryte było, nie tylko na Wschodzie, kłamstwem, strachem i pełnym hipokryzji milczeniem. Książka mecenasa Stanisława Mikke "Śpij, mężny w Katyniu, Charkowie, Miednoje", niezwykle starannie wydana wysiłkiem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, bogato ilustrowana unikatowymi fotografiami, opatrzona wstępem Zbigniewa Brzezińskiego, dokumentuje jeden z ostatnich etapów katyńskiego dramatu: prace ekshumacyjne, prowadzone od 1991 r. w miejscach kaźni, najpierw jako część śledztwa Naczelnej Prokuratury Wojskowej ZSRR, później w celu założenia polskich cmentarzy wojskowych. Autor, początkowo tylko dziennikarz, obserwator, szybko stał się pełnoprawnym członkiem polskiej misji. Własnymi rękami wydobywał z dołów szczątki pomordowanych, składał w bratnich mogiłach przestrzelone czaszki, dzielił wszystkie fizyczne i psychiczne trudy kolejnych ekspedycji. Jego relacja, bardzo osobista, przesycona emocjami, jest zarazem zwięzła i powściągliwa. Mikke starannie, z wielką wrażliwością waży słowo. Opisuje ludobójstwo, unikając wrażenia epatowania potwornością zbrodni, równie daleki od taniej sensacji, jak od patosu i patriotycznego frazesu. Oddaje sprawiedliwość poświęceniu i determinacji niewielkiej grupy ludzi tworzących ekspedycje, pracujących w skrajnie trudnych warunkach, pośród chaosu postsowieckiej transformacji, wbrew niechęci i przeszkodom piętrzonym przez stronę rosyjską. Kronika katyńskich ekshumacji to jednak tylko jeden z wymiarów tej niezwykłej książki. Jest ona jednocześnie świadectwem zmagań Rosjan i Ukraińców z własną przeszłością, z ponurym dziedzictwem komunizmu. Ich wyniki nie wypadają pomyślnie. Mimo znaczących wyjątków (Swietłana Fiłonowa), dominują tam postawy ksenofobiczne, stare nawyki i uprzedzenia, przybierające niekiedy szokujące formy. Fakt, że zbrodnia katyńska pozostaje obiektem przemilczeń i manipulacji, wciąż nie jest wolna od politycznych uwikłań, ciążąc nad stosunkami polsko-rosyjskimi, musi napawać smutkiem i niepokojem. Autor stawia także istotne pytanie o miejsce zbrodni katyńskiej, będącej w potocznym odczuciu ważnym symbolem kształtującym poczucie narodowej tożsamości, w zbiorowej świadomości współczesnego pokolenia Polaków. Jak wytłumaczyć zaskakującą i zawstydzającą obojętność polskich czynników oficjalnych i mediów wobec prowadzonych z takim trudem prac? (Nieliczne wyjątki w tym względzie były potwierdzeniem reguły.) Jak interpretować niezręczności, niekiedy wręcz ekscesy niektórych towarzyszących ekipie osób? Dlaczego uczestnicy ekspedycji tak często doświadczali poczucia osamotnienia? Za tymi pytaniami kryje się inne, wielekroć ważniejsze - pytanie o wartość polskiego patriotyzmu czasów obecnych. Dla Stanisława Mikke udział w pracach ekshumacyjnych i utrwalenie relacji z ich przebiegu stanowiły swoistą misję, obowiązek moralny nie tylko wobec zgładzonych oficerów, ale także wobec ich dzieci i wnuków. Misja została wypełniona. Powstała książka ważna i mądra, świadectwo prawdy, że są ludzie, którzy o nich nie zapomnieli.